Jeśli gdzieś na tzw. Kresach wschodnich widać polskość, to najbardziej właśnie tam... Na cmentarzach katolickich. Milczące groby stoją na straży pamięci o przeszłości i świadczą o obecności Polaków na tych terenach. I tak oto w łotewskim Dyneburgu (łot. Daugavpils) nigdy nie zdarzyło mi się usłyszeć języka polskiego w tramwaju lub w sklepie, ale na cmentarzu czułem się jak u siebie. Polskie nazwiska. Polskie napisy... Niestety z roku na rok ubywa ich. To problem, który dotyczy chyba wszystkich kresowych cmentarzy. Zaniedbane groby są przejmowane. A w nowych kwaterach nowi lokatorzy mają swoje własne tabliczki. Dlatego dbanie o mogiły przodków ma nie tylko wymiar symboliczny, ale również pragmatyczny. O wiele trudniej jest zająć grób, po którym widać, że ktoś o niego dba...
Poniżej prezentuję kilkadziesiąt fotografii kresowych cmentarzy. Wszystkie zostały zrobione w ciągu ostatnich 7 lat na Łotwie, Litwie i Ukrainie.
Dyneburg. Cmentarz katolicki. (Łotwa)
Na początek cmentarz katolicki w Daugavpils. Został otwarty 16 października 1878 roku. Oprócz grobów miejscowych Polaków znajdują się na nim również mogiły żołnierzy Wojska Polskiego poległych w walkach z bolszewikami w latach 1919-1920.
Są też mogiły wojskowych z wcześniejszych okresów... Np. grób "sztabs kapitana" Bolesława Dziankowskiego.
A także z czasów późniejszych... Np. grób Wincentego Zaleskiego zamordowanego przez Niemców w 1942 roku.
Mnie jednak zawsze najbardziej porusza mogiła dzieci Marcinkiewicza, które zmarły jednego dnia - 1 czerwca (sic!) 1903 roku. Najpewniej zginęły w jakimś tragicznym wypadku.
Niestety zdarzają się też nagrobki zniszczone, co prowadzi do wspomnianego już wcześniej procederu zajmowania kwater...
Ławkiesy. Cmentarz katolicki. (Łotwa)
Na południe od Dyneburga, w miejscowości Ławkiesy (łot. Laucese) znajduje się cmentarz katolicki, na którym znajduje się zdaje się największa kwatera polskich żołnierzy poległych za niepodległość Łotwy. W 2014 roku składała się w przeważającej większości z mogił ziemnych i ten stan został uwieczniony na zdjęciach. Zmieniło się to w 2018 roku, kiedy to kwatera została odnowiona i uroczyście odsłonięta 29 października.
Na cmentarzu znajdziemy też groby innych Polaków. Choć obawiam się, że ich potomkowie nie zawsze znają polski...
Patmaļi. Cmentarz katolicki. (Łotwa)
Z kolei na północ od Dyneburga znajduje się miejscowość Patmaļi, w której na lokalnym cmentarzu są pochowani Platerowie. Ich grobowce w ostatnich latach również zostały odrestaurowane.
Sece. Cmentarz wojenny z I WŚ. (Łotwa)
Polskie nazwiska można na Łotwie spotkać nawet w najmniej spodziewanych miejscach. Na przykład na cmentarzu wojennym żołnierzy niemieckich w miejscowości, która leży na terenach Semigalii (więc poza strefą wpływów polskiej szlachty).
Wszystkie powyższe zdjęcia zostały zrobione latem 2014 roku (od końca czerwca do końca lipca). Tymczasem opuszczamy kresy Kresów i udajemy się na Litwę. Wciąż jednak pozostajemy w wojennych klimatach...
Wilno. Cmentarz na Antokolu. (Litwa)
Cmentarz na Antokolu został założony w 1830 roku, jako cmentarz parafii kościoła św. Piotra i Pawła. W latach 1919-1921 chowano na nim żołnierzy poległych w wojnie polsko-bolszewickiej. Poniższe zdjęcia zrobione zostały w maju 2014 roku.
Wilno. Cmentarz na Rossie. (Litwa)
Oczywiście najbardziej znaną wileńską nekropolią jest Rossa. Pochowanych zostało tu wiele znanych postaci - m. in. Władysław Syrokomla, Antoni Wiwulski, Konstanty Kalinowski, Mikalojus Konstantinas Čiurlionis. Warto dodać, że przed Starą Rossą znajduje się grób Marii z Billewiczów Piłsudskiej, matki Józefa Piłsudskiego, którego serce zresztą zostało złożone w jej grobie. Poniżej zdjęcia, które zrobiłem we wrześniu 2015 roku.
Tymczasem żegnamy Wilno i udajemy się daleko na południe, bo do samego Lwowa...
Lwów. Cmentarz Janowski. (Ukraina)
Na Cmentarzu Janowskim (największej lwowskiej nekropolii) byłem tylko raz - końcem października 2014 roku. Pojechałem tam ze znajomymi, aby uporządkować groby i zapalić znicze. Po wyjeździe pozostał jeden film na moim kanale i sporo zdjęć...
Lwów. Cmentarz Łyczakowski. (Ukraina)
Na koniec najważniejsza i najpiękniejsza (moim zdaniem) kresowa nekropolia, czyli Cmentarz Łyczakowski. Jest to jedna z najstarszych nekropolii istniejących do dziś w Europie. Została założona w 1786 roku, czyli w czasach, gdy Rzeczypospolita jeszcze istniała, ale formalnie już bez Lwowa, który odpadł po pierwszym rozbiorze.
Oprócz licznych rozsianych po cmentarzu mogił żołnierzy-patriotów znajdziemy tu również kwaterę powstańców styczniowych. Osobną część stanowi Cmentarz Obrońców Lwowa zwany też Cmentarzem Orląt Lwowskich. Znajdują się na nim groby uczestników wojny polsko-ukraińskiej o Lwów i Galicję Wschodnią, a także wojny polsko-bolszewickiej, poległych w latach 1918–1920 lub zmarłych w latach późniejszych.
Prezentowane zdjęcia zostały zrobione 31 października 2014 roku, podczas mojej pierwszej wizyty we Lwowie. W późniejszych latach niemal za każdym razem wracałem na Cmentarz Łyczakowski. Jest to jedna z tych nekropolii, po której można chodzić nie godzinami, ale całymi dniami.
Na koniec wracamy do początku tej kresowej opowieści. Ciekaw jestem czy szkody po widocznej na poniższym zdjęciu wycince zdjęć zostały naprawione, czy stały się pretekstem do usunięcia grobu.
To co można zrobić w takiej sytuacji, to postawić znicz. W przypadku kresowych grobów każdy widoczny znak pamięci jest istotny.
